Rok 2021 oznacza nowe wyzwania w kwestii ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii Europejskiej, czyli tak zwanych sygnalistów.
17 grudnia br. stanowi datę krańcową związaną z wdrożeniem w życie Dyrektywy Parlamentu Europejskiego I Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie sygnalistów. Swoim zakresem obejmuje ona wszystkie podmioty publiczne i prywatne, które do grudnia mają czas na dokonanie implementacji dyrektywy do polskiego prawa. Zaznaczyć należy, że więcej czasu mają podmioty prawne w sektorze prywatnym zatrudniające od 50 do 249 pracowników. Dla nich datę ostateczną stanowi 17 grudnia 2023 r.
Sygnalista to osoba, która zgłasza w ramach swojego pracodawcy (np. doradcy etycznemu, audytorowi wewnętrznemu, radzie nadzorczej, poprze infolinię lub inne narzędzia) albo poza pracodawcą (np. właściwym organom kontroli, nadzoru, ścigania lub organom właścicielskim, czasem opinii publicznej) nieprawidłowości mające miejsce w miejscu pracy, w środowisku zawodowym lub takie, za które odpowiedzialny jest pracodawca.
Przyjmuje się, że w Polsce sygnaliści są głównym źródłem informacji o nieprawidłowościach w firmach i zakładach pracy. Ważne jest jednak to, że już w 2018 roku Komisja Europejska zaproponowała dyrektywę, która miała chronić takie osoby. U podstaw ich ochrony leży decyzja o opracowaniu dyrektywy, która ujednoliciła mechanizmy ochrony sygnalistów w ramach wszystkich państw członkowskich UE. Taka weszła w życie już w grudniu 2019 roku i definiuje standardy ochrony informatorów. Co ważne bardzo szeroko ujęto listę osób chronionych. Obejmuje ona m.in. osoby samozatrudnione, freelancerów, konsultantów, wykonawców, dostawców, wolontariuszy i stażystów niepobierających wynagrodzenia, kandydatów do pracy, wspólników, członków organu, osoby zgłaszające informacje dotyczące pracy już zakończonej.
Unijna dyrektywa zakłada, że zgłaszanie nieprawidłowości możne być dokonane trzema kanałami:
- Wewnętrznymi, czyli w ramach organizacji;
- Zewnętrznym, czyli do właściwego organu;
- W drodze ujawnienia publicznego – w tym przypadku sygnalista podlega ochronie na podstawie Dyrektywy tylko wówczas jeśli spełniona zostanie co najmniej jedna z przesłanek: jeśli wcześniej dokonano zgłoszenia wewnętrznego lub zewnętrznego i nie zostały podjęte żadne działania lub osoba ta ma uzasadnione podstawy, by sądzić, że naruszenie może stanowić bezpośrednie lub oczywiste zagrożenie dla interesu publicznego lub w przypadku dokonania zgłoszenia zewnętrznego grozić jej będą działania odwetowe lub istnieje niewielkie prawdopodobieństwo skutecznego zaradzenia naruszeniu z uwagi na szczególne okoliczności sprawy.
Przestępczość gospodarcza w 2020 roku
| Badania 2020 | Badania 2018 | ||
|---|---|---|---|
| Polska | Świat | Polska | |
| Korupcja i łapownictwo | 54% | 30% | 17% |
| Nadużycia księgowe | 49% | 28% | 17% |
| Cyberprzestepczość | 29% | 34% | 33% |
| Nieetyczne prowadzenie biznesu | 29% | 16% | 43% |
| Nadużycie popełnione przez klienta | 26% | 35% | 30% |
| Naruszenie prawa antykonkurencyjnego / antymonopolowego | 23% | 13% | 10% |
| Nadużycia zakupowe | 20% | 19% | 33% |
| Kradzież aktywów | 17% | 31% | 47% |
| Kradzież wartości niematerialnych i prawnych | 17% | 11% | 7% |
| Nadużycia podatkowe | 17% | 8% | 7% |
| Nadużycia z obszaru HR | 9% | 17% | 20% |
| Pranie pieniędzy i sankcje | 6% | 11% | 13% |
| Wykorzystanie informacji poufnych / nieautoryzowane transakcje | 0% | 10% | 0% |
| Pozostałe | 0% | 4% | 0% |
Po stronie pracodawcy jest natomiast obowiązek przygotowania poufnych kanałów umożliwiających zgłoszenia wewnątrz organizacji oraz opracowanie procedur. Należy zapewnić zarówno poufność danych sygnalisty i osoby wskazanej w zgłoszeniu, jak i dostępność dla potencjalnych sygnalistów.
nieczność przekazania sygnaliście potwierdzenia o przyjęciu zgłoszenia w ciągu 7 dni od jego otrzymania. Konieczne jest również przekazanie informacji zwrotnej o podjętych działaniach w ciągu 3 miesięcy lub 6 miesięcy w przypadku zgłoszeń zewnętrznych. System whistleblowing’u wymusza również powołanie bezstronnej osoby lub zespołu do przyjmowania zgłoszeń i prowadzenia działań następczych. Dyrektywa nie wyklucza pełnienia podwójnej funkcji przez osoby odpowiedzialne za określone zadania w organizacji. Funkcję mogą więc pełnić audytorzy, pracownicy hr, kontrolerzy itd. Dyrektywa dopuszcza również upoważnienie podmiotu trzeciego do przyjmowania zgłoszeń, mogą to być np. dostawcy platform do obsługi zgłoszeń lub zewnętrzni doradcy. Ważne jest by wszystkie zgłoszenia były rejestrowane.
