Dokładnie 106 lat temu powołana została Straż Kolejowa, dziś do etosu mundurowej formacji odwołuje się Straż Ochrony Kolei.
To właśnie 18 listopada 1918 roku Naczelnik Państwa Józef Piłsudski, powołał do życia Straż Kolejową jako pierwszą służbę początkową w niepodległej Polsce. Pierwszym dowódcą Straży, będącej organem odpowiedzialnym za ochronę bezpieczeństwa i porządku publicznego na obszarach kolejowych, w stopniu pułkownika został Emil Rauer.
Kiedy po latach zaborów na nowo tworzyło się państwo polskie, nadal trwały walki o poszerzanie i utrwalanie granic. Kraj był zacofany i zdewastowany, brak było dróg. W tamtych czasach szlaki kolejowe decydowały o sukcesach na froncie. Umożliwiały one masowy transport żołnierzy i zaopatrzenie wojska w broń i żywność. Dlatego jedną z pierwszych decyzji władz odrodzonej Rzeczypospolitej była troska o mienie kolejowe oraz bezpieczeństwo podróżnych i towarów na żelaznych szlakach. Stan taki siłą rzeczy nasunął potrzebę zorganizowania jednolitej formacji zbrojnej o charakterze policyjnym, mającej na celu zwalczanie przestępstwa wyłącznie na terenach kolejowych.
Dlatego też już 4 listopada 1918 roku na terenach Galicji, Krakowa i Przemyśla Komendant Wojsk Polskich generał Bolesław Roja, wydał rozkaz o utworzeniu Straży Kolejowej przeznaczonej do ochrony bezpieczeństwa życia zarówno podróżnych jak i personelu kolejowego Dyrekcji Kolei Państwowych w Krakowie oraz o zabezpieczeniu majątku i urządzeń kolejowych, będących własnością Państwa Polskiego. Wraz z odzyskaniem przez Polskę niepodległości, wzrosło znaczenie Straży Kolejowej, którą 18 listopada 1918 roku upaństwowiono dekretem Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego. Formacja porządkowo pozostająca pod nadzorem i zwierzchnictwem Ministerstwa Kolei Żelaznych. Pierwszym dowódcą Straży w stopniu pułkownika został Emil Rauer.
Zadaniem pierwszej formacji mundurowej w II Rzeczypospolitej była ochrona terenu kolejowego oraz wszelkiego majątku Kolei Państwowych, zapewnienie bezpieczeństwa osobistego pasażerów oraz ich mienia, ochrona transportów państwowych, komunalnych i prywatnych, utrzymanie ładu, porządku i bezpieczeństwa publicznego na dworcach kolejowych i terenach stacyjnych, ochrona mostów i linii telegraficznych w obrębie wywłaszczenia kolejowego oraz kontrola nad wykonywaniem przepisów prawnych. Jednocześnie powołano Główny Zarząd Straży Kolejowej w Warszawie.
Straż Kolejowa była niezwykle ważna dla funkcjonowania młodego państwa. Świadczy o tym fakt podporządkowania jej wiosną 1919 roku Ministrowi Spraw Wojskowych. Wprawdzie w czasie stu sześciu lat jej funkcjonowania zmieniała się nazwa, podporządkowanie oraz umundurowanie funkcjonariuszy, ale nikt nie kwestionował zasadności powołania tej formacji. Cel zawsze pozostawał ten sam, niezmienny – troska o Ojczyznę, o jej bezpieczeństwo, o jej interes gospodarczy, o bezpieczeństwo ludzi i mienia na szlakach kolejowych.
Funkcjonariusze tej formacji zdali egzamin z patriotycznej postawy w czasie, kiedy odradzało się nasze państwo. Nie zawiedli w czasie zmagań z Armią Czerwoną w 1920 roku. Napisali także chlubną historię wierności Ojczyźnie we wrześniu 1939 roku, kiedy zaangażowali się w walkę z hitlerowskimi Niemcami i sowiecką Rosją. Wielu z nich za wierność złożonej przysiędze zapłaciło więzieniem, zsyłką na Sybir lub do niemieckich obozów. Najbardziej dramatyczny rozdział napisali Ci, którzy spoczywają na wojennych cmentarzach w Katyniu i Miednoje oraz w innych miejscach kaźni.
