Polskie prawo zawsze charakteryzowało się dużą dynamiką, niemniej w ostatnich latach można zaobserwować znaczące zwiększenie liczby regulacji dotyczących kontroli obrotu towarami. Jest to głównie zasługa podjęcia przez Ministerstwo Finansów wzmożonych działań przeciwko tzw. luce w VAT, stanowiącej różnicę pomiędzy rzeczywistymi wpływami z podatku VAT a wpływami możliwymi do osiągnięcia. Ministerstwo Finansów szacuje, że w 2017 roku luka ta wynosiła 25 mld zł, a jeszcze w 2015 roku wynosiła ok. 40 mld zł. Działania te już wkrótce obejmą również rynek przewozów kolejowych na skutek zmian w tzw. pakiecie przewozowym.
Jedną z regulacji, która ma na celu realizację tego celu jest tzw. pakiet przewozowy wprowadzony ustawą z dnia 9 marca 2017 r. o systemie monitorowania drogowego przewozu towarów. Zgodnie z pierwotnymi założeniami systemem monitorowania przewozu miały zostać objęte przede wszystkim towary z tzw. grup „wrażliwych” szczególnie narażonych na nieprawidłowości w rozliczeniach w VAT i podatku akcyzowym (m.in. paliwa, oleje smarowe, alkohol skażony czy susz tytoniowy). Niemniej jednak, w ustawie ostatecznie rozszerzono w sposób znaczący zakres towarów podlegających nowym regulacjom. W konsekwencji przepisy pakietu przewozowego mogą znaleźć zastosowanie dla towarów będących przedmiotem obrotu licznej grupy przedsiębiorców – niekiedy nieświadomych podlegania opisywanym obowiązkom.
System ten został wprowadzony bardzo szybko i z krótkim okresem przejściowym. Wymusiło to na przedsiębiorcach konieczność błyskawicznego dostosowania się do licznych nowych obowiązków. Niewątpliwą motywacją do tego był bezlitosny system wysokich kar pieniężnych zarówno dla firm jak i kierowców odpowiedzialnych za realizację nowych obowiązków.
W dniu 30 maja 2018 roku w Dzienniku Ustaw Rzeczpospolitej Polskiej została opublikowana ustawa z dnia 10 maja 2018 r. o zmianie ustawy o systemie monitorowania drogowego przewozu towarów oraz niektórych innych ustaw (dalej: „nowelizacja”), która rozszerzy zakres stosowania pakietu przewozowego również na transport kolejowy.
Jakich towarów dotyczy obecnie system monitorowania przewozów?
Systemem rejestracji i monitorowania objęte są obecnie m.in. towary klasyfikowane do wskazanych w ustawie pozycji CN czyli tzw. Nomenklatury Scalonej (m.in. 2207, 2707, 2710, 2905, 2917, 3403, 3811, 3814, 3820, 3824, 3826) lub odpowiedniej podkategorii PKWiU.
Przepisy pakietu przewozowego określając katalog towarów, których przewóz objęty może być obowiązkiem zgłaszania w SENT, objęły obowiązkiem monitorowania bardzo szeroką gamę towarów. Samo uzasadnienie do projektu ustawy wskazuje, że celem ustawodawcy zasadniczo było nałożenie obowiązku monitorowania na przewóz towarów z grupy tzw. „wrażliwych” (m.in. paliwa płynne, alkohol skażony oraz suszem tytoniowy), które to towary są najczęstszym przedmiotem nielegalnego obrotu (narażającego na uszczuplenia budżetowe w zakresie VAT i akcyzy).
Literalne brzmienie obecnie obowiązujących przepisów zakłada objęcie obowiązkiem monitorowania wszystkich towarów (po spełnieniu pozostałych przesłanek) przypisanych do poszczególnych pozycji CN oraz podkategorii PKWiU. Często są to wyroby, które trudno określić, jako „wrażliwe”. W praktyce można zaobserwować przypadki, gdzie informacje Ministerstwa Finansów o zakresie wyrobów podlegających obowiązkowi monitorowaniu nie w pełni pokrywają się z treścią ustawy lub praktyką organów kontrolnych. Powoduje to często trudności do ustaleniu, co do których towarów należy dokonywać zgłoszeń w systemie SENT.
Zakres towarów objętych monitorowaniem został dodatkowo rozszerzony w drodze rozporządzenia Ministra Rozwoju i Finansów z dnia 13 czerwca 2017 r. w sprawie towarów, których przewóz jest objęty systemem monitorowania drogowego przewozu towarów m.in. o oleje roślinne i tłuszcze zwierzęce, klasyfikowane do wybranych pozycji CN i podkategorii PKWiU wymienionych w tym rozporządzeniu.
Ustawa definiuje również przesyłkę podlegającą monitorowaniu, za którą w świetle aktualnych przepisów pakietu przewozowego uznaje się przewóz określonej ilości wskazanych w ustawie towarów tego samego rodzaju (w ramach tej samej podkategorii PKWiU czy pozycji CN) od jednego nadawcy towaru do jednego odbiorcy towaru, do jednego miejsca dostarczenia towaru, jednym środkiem transportu.
Przepisy wskazują też szereg przypadków kiedy nie ma obowiązku dokonywania zgłoszenia towarów objętych systemem monitorowania. Przykładowo, przewóz przesyłki nieprzekraczającej 500 kg masy brutto lub 500 litrów objętości nie podlega obowiązkowi zgłoszenia. W odniesieniu do części towarów, przepisy ustawy przewidują dodatkowo wyłączenia z obowiązku monitorowania, jeżeli np. dane towary są przewożone w opakowaniach jednostkowych o określonej pojemności.
Kto i jak dokonuje zgłoszeń w ramach systemu monitorowania przewozu?
Podmiotami zobowiązanymi do dokonywania zgłoszeń przewozu towarów są, co do zasady, wszystkie podmioty uczestniczące w przewozie tj. podmiot wysyłający, podmiot odbierający oraz przewoźnik.
Obowiązki związane z systemem monitorowania towarów dotyczą, co do zasady, następujących przemieszczeń:
I. przemieszczenia towarów wskazanych w ustawie, których przewóz rozpoczyna się na terytorium kraju, tj. przemieszczenia dokonywane w związku z realizacją dostaw krajowych, WDT oraz eksportu;
II. przemieszczenia towarów wskazanych w ustawie, których przewóz rozpoczyna się poza terytorium kraju, tj. przemieszczenia dokonywane w związku z realizacją WNT oraz importu;
III. przemieszczenia towarów wskazanych w ustawie przez terytorium kraju, tj. przemieszczenia zaczynające się w jednym państwie członkowskim lub trzecim a kończące się w innym państwie członkowskim lub trzecim (tranzyt).
W celu prawidłowej realizacji obowiązków wynikających z ustawy, podmioty zaangażowane w transport towarów objętych ustawą powinny m.in. zidentyfikować transakcje, które ze względu na rodzaj oraz masę lub objętość przewożonych towarów będą podlegały obowiązkowi zgłoszenia w systemie. Zarówno podmiot wysyłający, podmiot odbierający, jak i przewoźnik mogą być zobowiązani odpowiednio do dokonywania zgłoszenia przewozu do elektronicznego rejestru oraz jego uzupełniania i aktualizacji.
Na potrzeby realizacji ustawy o systemie monitorowania drogowego przewozu towarów został utworzony rejestr zgłoszeń SENT, prowadzony w systemie teleinformatycznym służb skarbowo-celnych, pozwalający na dokonywanie odpowiednich zgłoszeń drogą elektroniczną. Dostęp do rejestru w celu przesyłania, uzupełniania i aktualizacji zgłoszeń przewozu towarów ma miejsce za pośrednictwem Platformy Usług Elektronicznych Skarbowo-Celnych (PUESC) znajdującej się pod adresem https://puesc.gov.pl. W ramach PUESC uruchomiona została usługa „e-Przewóz”, świadczona przez Krajową Administrację Skarbową, która pozwala na obsługę operacji przewozu towarów w rejestrze zgłoszeń SENT.
Po dokonaniu zgłoszenia podmiot dokonujący zgłoszenia będzie otrzymywał:
- numer referencyjny zgłoszenia,
- klucze – elektroniczne kody zabezpieczające – pozwalające na dokonywanie aktualizacji / uzupełnień zgłoszenia przez podmiot dokonujący zgłoszenia i pozostałe podmioty biorące udział w przewozie towarów (zobowiązane do uzupełnienia bądź aktualizacji zgłoszenia).
Numer referencyjny otrzymywany każdorazowo po dokonaniu zgłoszenia oraz odpowiedni klucz pozwalają na uzupełnienie lub aktualizację zgłoszenia o niezbędne dane przez podmioty do tego zobowiązane.
Numer referencyjny traci ważność po upływie 10 dni od jego wygenerowania. W konsekwencji, jeżeli w trakcie przewozu wygaśnie ważność numeru referencyjnego, dalszy przewóz towaru może być dokonywany po przesłaniu przez podmiot zobowiązany nowego zgłoszenia i uzyskaniu nowego numeru referencyjnego.
Jak to ma wyglądać w przypadku przewozów koleją
Już od 14 czerwca tego roku, podmioty zaangażowane w obrót m.in. towarami wrażliwymi, których transport na terytorium Polski odbywa się drogą kolejową, są zobowiązane do wypełniania analogicznych obowiązków jakie do tej pory obowiązywały w przypadku transportu tych wyrobów po drogach publicznych. Przede wszystkim, różne podmioty zaangażowane w obrót wyrobami wrażliwymi oraz związany z nim przewóz kolejowy, są zobowiązane do dokonywania lub uzupełniania stworzonych wcześniej zgłoszeń w systemie SENT. Do 31 lipca 2018 r. nie będą stosowały się regulacje pozwalające nakładać kary pieniężne związane z niedopełnieniem odpowiednich obowiązków.
