Dane pochodzące od zarządców infrastruktury pokazują obszary mające wpływ na punktualność przewozów pasażerskich. Szczególną uwagę zwracają wzajemne zależności między przyczynami opóźnień u poszczególnych przewoźników. Oznacza to, że np. awaria lokomotywy jednego przewoźnika może mieć negatywne konsekwencje dla innych podmiotów w oddalonych miejscach na sieci. Nawet pojedyncze zdarzenie może przełożyć się na wyniki przewoźników na obszarze całego województwa, czego przykładem mogą być opóźnienia spowodowane przez pożar stacji przekaźnikowej w Leszczynach w woj. śląskim w październiku 2019 r., który w kolejnych tygodniach był przyczyną problemów z punktualnością pociągów pasażerskich. Zdarzenie to wpłynęło na najniższy poziom punktualności odnotowany w całym 2019 r. Przypadek ten potwierdza, że kolej jest systemem bardzo silnie powiązanym pod względem współoddziaływania zjawisk i odpowiedzialności w zakresie powstawania opóźnień na sieci kolejowej.
Patrząc na przyczyny opóźnień można stwierdzić, że niektóre z nich mają charakter systemowy. Jako najistotniejsze z nich można wskazać przyczyny:
- taborowe – opóźnienia są generowane przede wszystkim w wyniku defektów pojazdów kolejowych oraz związanej z tym potrzebą naprawy lub wymiany taboru. Ta kategoria często wiąże się ze znacznymi opóźnieniami sięgającymi kilkudziesięciu minut, a w skrajnych przypadkach nawet ponad 2 godziny. Dodatkowa istotna grupa przyczyn dotyczących taboru była kwalifikowana jako „wydłużony czas jazdy”;
- infrastrukturalne – powracającym problemem pozostają utrudnienia związane z pracami modernizacyjnymi. Zidentyfikowane przyczyny opóźnień dotyczą m.in. niewłaściwej organizacji prac budowlanych czy zmian w terminach realizacji inwestycji, co przekłada się na problemy w zakresie mijania pociągów, czy ograniczenia prędkości, które nie były wzięte pod uwagę przy tworzeniu rozkładów jazdy pociągów. Ponadto cześć problemów, takich jak usterki urządzeń srk, czy nawet stacji LCS są zjawiskami, których występowanie stwarza nie tylko zagrożenie dla jakości parametru punktualności, ale i „w pewnym wymiarze” bezpieczeństwa ruchu kolejowego. Tego typu przyczyny powinny być bezwzględnie eliminowane przez zarządców infrastruktury kolejowej;
- handlowe – generują największą liczbę opóźnień, z czego najbardziej istotne są przyczyny związane z lokowaniem podróżnych oraz późne zgłaszanie gotowości do odjazdu pociągu. Mimo że tego rodzaju przyczyny zazwyczaj nie mają dużego przełożenia na czas dotarcia pociągu do stacji końcowej, to negatywnie wpływają na wizerunek transportu kolejowego;
- zewnętrzne – obejmują przede wszystkim wypadki z udziałem innych pojazdów, ludzi czy zwierząt, akty chuligaństwa, lub wydarzenia związane z warunkami pogodowymi. W bardzo dużym stopniu, niemal u wszystkich przewoźników kolejowych, zdarzenia te powodują opóźnienia, których skutkiem są odszkodowania lub rekompensaty. Oprócz samego opóźnienia, generują one dodatkowe koszty wynikające np. z uszkodzenia taboru czy infrastruktury.
Kolejnym dotkliwym dla pasażerów problemem są odwołania pociągów. Najwięcej pociągów odwoływanych było w okresie letnim – w czerwcu, lipcu i sierpniu. Łącznie w tym okresie na sieciach wszystkich zarządców odwołano blisko 4,5 tys. pociągów, z czego blisko 98 proc. stanowiły pociągi odwołane na sieci PKP PLK. Podobnie jak w przypadku opóźnień, wśród przyczyn odwołań pociągów największe znaczenie mają te związane z taborem. Powtarzające się przypadki braku sprawnego taboru czy niewłaściwego planowania obiegów składów zwracają uwagę na problemy systemowe w zakresie utrzymania pojazdów kolejowych. Stosunkowo częste awarie pojazdów spalinowych każą zweryfikować przyczyny takiego stanu rzeczy. Warto zwrócić również uwagę na problemy powstające w sytuacji, gdy prace remontowe czy modernizacyjne na sieci kolejowej nie przebiegają zgodnie z przyjętym harmonogramem – skutki takich odwołań mogą być szczególnie uciążliwe dla pasażerów, gdyż mają charakter długookresowy.
