Dostęp do kolei jest zdeterminowany przez dostępną infrastrukturę kolejową oraz jej wykorzystanie, czyli zapewnienie odpowiedniej oferty przewozowej. Dzięki tym czynnikom możemy określić, czy kolej ma potencjał w danym regionie i jak wielu pasażerów może z niej skorzystać. Prezes Urzędu Transportu Kolejowego pierwszy raz ocenił dostępność kolei na poziomie wszystkich 380 powiatów w Polsce.
W Polsce jest 380 powiatów (łącznie z miastami na prawach powiatu), a na terenie 43 z nich (czyli ponad 11% wg ich liczby) pociągi nie zatrzymywały się (na części z nich wykazano wymianę pasażerską, lecz było to związane ze specyfiką działania systemów przyporządkowujących pasażerów). Brak wymiany pasażerskiej wynikał m. in. z powodu braku infrastruktury czy braku oferty pasażerskiej. W analizie omówione zostały uwarunkowania poszczególnych powiatów, charakteryzujących się zróżnicowanym stopniem wymiany pasażerskiej, rozmieszczeniem stacji pasażerskich, liczbą zatrzymań pociągów i innymi parametrami.
Przedstawiono liczbę stacji na terenie powiatów, analizując przypadki braku czynnych stacji na terenie wybranych powiatów, możliwości uruchomienia połączeń, a także projekty modernizacji lub budowy nowych linii kolejowych. Dla wszystkich powiatów policzono wskaźnik wymiany pasażerskiej, który mówi o liczbie odprawionych pasażerów przypadających na jednego mieszkańca danego powiatu.
Województwo dolnośląskie
Ponad 97% mieszkańców powiatów województwa dolnośląskiego miało dostęp do co najmniej jednej stacji kolejowej na terenie zamieszkiwanego powiatu. W województwie dolnośląskim nie odnotowano wymiany pasażerskiej tylko w dwóch powiatach: górowskim i złotoryjskim. Infrastruktura kolejowa w powiecie górowskim jest nieczynna, a infrastruktura w powiecie złotoryjskim nie jest wykorzystywana do ruchu pociągów pasażerskich, chociaż istnieją plany rewitalizacji linii 372 łączącej stację kolejową Bojanowo ze stacją Góra Śląska, na której ruch pasażerski został zawieszony w 1991 r. Najwyższy wskaźnik wymiany pasażerskiej mieszkańców powiatu odnotowano we Wrocławiu, które jest miastem na prawach powiatu.
Województwo kujawsko-pomorskie
Blisko 91,5% mieszkańców województwa kujawsko to mieszkańcy powiatów na terenie których funkcjonowała przynajmniej jedna stacja kolejowa, na której odnotowano wymianę pasażerską. W trzech powiatach na terenie województwa w 2021 r. nie odnotowano wymiany pasażerskiej. Były to powiaty lipnowski, sępoleński oraz żniński. W powiecie lipnowskim istnieje infrastruktura kolejowa – linia 27 (Nasielsk – Toruń Wschodni) z 5 stacjami Karnkowo, Konotopie, Koziołek, Lipno, Skępe. Przez teren powiatu sępoleńskiego przebiega linia 281 (Oleśnica – Chojnice), na której istnieją miejsca zatrzymań pociągów, ale są one niewykorzystywane w przewozach.
Przez powiat żniński przebiega linia 206 (Inowrocław Rąbinek – Żnin), na której znajdują się 3 miejsca zatrzymań pociągów, ale obecny stan infrastruktury uniemożliwia wykorzystanie kolei w tym regionie7. Najwyższy wskaźnik wymiany pasażerskiej występował w miastach na prawach powiatu, którymi są Bydgoszcz oraz Toruń. Wskaźnik dla tych miast był w 2021 r. jednakowy i wynosił 12 w przeliczeniu na jednego ich mieszkańca.
