Rok 2018 to czas, w którym Grupa PKP buduje strukturę holdingową. Utworzenie struktury holdingowej jest jednym ze strategicznych zamierzeń organizacyjnych PKP S.A.
Zasadniczy cel tej zmiany to dążenie do usprawnia procesu zarządzania całą (grupą) spółek kolejowych. Polityka rozwoju kolei będzie tworzona wspólnie ze spółkami Grupy PKP i koordynowana przez PKP S.A. Przywrócenie PKP S.A. roli integratora w strukturze kolejowej umożliwi koordynację procesów strategicznych, inwestycyjnych, utrzymaniowych i przewozowych (np. układanie oferty dla pasażera, której elementem jest wspólny bilet, koordynacja inwestycji czy jednoznaczną odpowiedzialność w zakresie infrastruktury usługowej dla pasażera). W rezultacie działania spółek holdingu będą spójne, co pozwoli na uzyskiwanie optymalnych efektów o charakterze synergicznym natury ekonomicznej, rynkowej, inwestycyjnej, itd.
Holding to organizacja grupująca podmioty gospodarcze (np. spółki), samodzielne pod względem prawnym i organizacyjnym. Podmiot dominujący posiada udziały w podmiotach zależnych, dzięki czemu może kontrolować skład zarządów oraz działalność tych podmiotów1. Istotą holdingu jest zarządzanie oraz kontrolowanie działalności wielu podmiotów zależnych przez jedną organizację dominującą. Odbywa się to dzięki zależnościom kapitałowym lub personalnym. Spółce nadrzędnej przypadają zwykle strategiczne funkcje zarządzania dotyczące całości struktury holdingowej, takie jak: przygotowanie planu strategicznego dla spółek podporządkowanych oraz kontrola ich działalności, a także zarządzanie ich akcjami (udziałami). Spółki zależne z kolei koncentrują się na operatywnych funkcjach zarządzania oraz na działalności produkcyjnej lub usługowej2. Do przyczyn powstawania holdingów zaliczamy np.: poprawę skuteczności kierowania zasobami ludzkimi, zwiększenie efektywności zarządzania zasobami finansowo-rzeczowymi, dywersyfikację ryzyka gospodarczego dzięki zróżnicowaniu oferowanych asortymentów oraz rynków odbiorców i dostawców, delegowanie władzy i właściwe zróżnicowanie szczebla decyzyjnego, zmniejszenie kosztów pozyskiwania funduszy zewnętrznych na finansowanie działalności operacyjnej i inwestycyjnej przez system wewnętrznych zasileń kredytowych, zmniejszenie kosztów wytwarzania produkowanych dóbr i świadczonych usług dzięki stosowaniu systemu wewnętrznych cen transferowych, rozszerzenie i dywersyfikacja asortymentu produkcji, co może mieć istotne znaczenie dla zredukowania ryzyka wynikającego z możliwości ograniczania popytu na dotychczasowym rynku, pozyskanie nowych grup klientów lub rozszerzenie rynku, zdobycie nowych technologii.
Utworzenie struktury holdingowej pozwoli na integrację działań spółek kolejowych, celem zapewnienia jak najwyższego standardu usług świadczonych przez Grupę PKP. Nowa struktura usprawni proces zarządzania strategicznego w Grupie PKP i umożliwi podniesienie poziomu konkurencyjności transportu kolejowego. Dla realizacji tych zamierzeń niezbędne jest wdrożenie odpowiednich narzędzi zarządzania Grupą PKP we wszystkich etapach procesu zarządczego, przy zachowaniu autonomiczności poszczególnych spółek. Nowa struktura nie zmierza do odbioru samodzielności poszczególnym podmiotom (spółkom), ale do nadania poprzez jej wdrożenie siły rynkowej (np. wykorzystanie efektu skali) i wykorzystania możliwości systemowego współdziałania celem uzyskiwania pozytywnych rezultatów. Zarządzanie w strukturze holdingowej ma na celu skrócenie dróg decyzyjnych oraz wzrost efektywności działania np. poprzez redukcje kosztów ogólnych czy usprawnienie cykli inwestycyjnych. Proces zarządczy dzieje się na płaszczyźnie strategicznej zarówno w zakresie podejmowania decyzji natury strategicznej, jak i kontroli operacyjnej dążącej do realizacji zadań przez podmioty w holdingu oraz kontroli menedżerskiej, sprawdzającej w jakim stopniu organizacja skutecznie i efektywnie realizuje strategie3.
Skąd wynika potrzeba…
Najwyższa Izba Kontroli w raporcie z roku 20134 wskazała, że nie były zdefiniowane i wyznaczone cele funkcjonowania Grupy, nie wypracowano strategii działania Grupy, nie zawierano ze spółkami zależnymi umów holdingowych. W rezultacie nie realizowano zadań w zakresie zarządzania holdingiem, a struktura nie wykazywała kompetencji pozwalających np. do monitorowania podejmowanych przez zarządy spółek decyzji dotyczących realizacji celów na poziomie holdingu.
Również w 2013 r. Europejski Trybunał Sprawiedliwości w swoich wyrokach5 potwierdził, że holding stanowi dopuszczalny model organizacyjny w sektorze transportu kolejowego w UE. W rezultacie w pkt. 7 preambuły do Dyrektywy 2016/23706 wprowadzającej zmiany do dyrektywy 2012/347 zapisano, iż państwa członkowskie powinny mieć swobodę wyboru spośród różnych modeli organizacyjnych. Oczywiście oznacza to zapewnienie niezależności zarządcy infrastruktury w przypadku przedsiębiorstw zintegrowanych pionowo poprzez rozdział rachunkowości zarządcy i innych podmiotów prawnych, zakaz piastowania stanowisk w organach korporacyjnych spółki (Zarządy i Rady Nadzorcze) jednocześnie u zarządcy i przewoźnika (co nie oznacza, że pracownik organu korporacyjnego Spółki Matki nie może być Przewodniczącym Rady Nadzorczej zarządcy infrastruktury – vide casus DB Netz), finansową transparentność, w tym zakaz udzielania pożyczek między zarządcą infrastruktury a przedsiębiorstwami kolejowymi, a także najistotniejsza kwestia, czyli brak wpływu innych podmiotów na decyzje zarządcy dotyczące funkcji podstawowych, tj. alokacji tras pociągów, ustalania i pobierania opłat za dostęp do infrastruktury kolejowej.
Przykłady europejskie – benchmark
Na przestrzeni ostatnich lat w Europie obserwuje się tendencję do wewnątrzsektorowego konsolidowania narodowych przedsiębiorstw kolejowych i ich majątków. Silne, skonsolidowane grupy kolejowe istnieją już w największych krajach Unii Europejskiej, w tym m.in.:
- we Francji – SNCF po 17 latach działalności w strukturze rozdzielonej zdecydowało się na powrót do modelu zintegrowanego8,
- w Niemczech – Grupa DB realizuje wspólną strategię „DB 2020+”mającą na celu poprawę jakości usług i uzyskanie pozycji wiodącego przedsiębiorstwa logistycznego na świecie9,
- we Włoszech – FS Italiane podjęło działania w zakresie przejęcia udziałów przedsiębiorstw kolejowych,
- w Austrii – zintegrowana Grupa koordynowana przez spółkę-matkę ÖBB-Holding AG ze 100 proc. udziałem państwa.
Powyższe przedstawia rysunek 1.
