Ostatnie dwa lata można uznać za dość intensywne dla branży kolejowej jeżeli chodzi o zmiany w przepisach.
Transport kolejowy jest sektorem, który podlega bardzo dużej regulacji prawnej. Odnosi się ona zarówno do aspektów rynkowych, tj. przede wszystkim relacji przewoźników kolejowych i zarządców infrastruktury kolejowej, ale także do aspektów bezpieczeństwa. Można powiedzieć, że bezpieczeństwo jest najważniejszym zagadnieniem transportu kolejowego. Teza ta wynika chociażby z przepisów unijnych, zwłaszcza poszczególnych dyrektyw.
Jeżeli chodzi o bezpieczeństwo, to z puntu widzenia przewoźnika kolejowego w pierwszej kolejności powinny być spełnione wymagania formalne. Przewoźnik kolejowy musi posiadać określone dokumenty potwierdzające jego zdolność do bezpiecznego wykonywania przewozów.
Przede wszystkim będzie to licencja na wykonywanie przewozów oraz ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej, a także certyfikat bezpieczeństwa. Jeżeli chodzi o licencję na wykonywanie przewozów (osób, rzeczy) oraz świadczenie usług trakcyjnych, to zgodnie z ustawą o transporcie kolejowym jest ona potwierdzeniem zdolności przedsiębiorcy do wykonywania funkcji przewoźnika kolejowego na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej oraz państw członkowskich Unii Europejskiej lub państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu – stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym.
Z powyższego wynika, że licencja uzyskana w Polsce pozwoli na funkcjonowanie na obszarze całej Unii Europejskiej.
Posiadanie samej licencji nie oznacza jednak, że dany przedsiębiorca może funkcjonować jako przewoźnik kolejowy. Jest to w zasadzie pierwszy krok do celu. Na marginesie należy zaznaczyć, że posiadanie ubezpieczenia OC w określonej przepisami wysokości jest warunkiem niezbędnym uzyskania licencji.
Drugim krokiem do celu jest uzyskanie certyfikatu bezpieczeństwa. Certyfikat bezpieczeństwa jest dokumentem potwierdzającym posiadanie przez przewoźnika kolejowego zaakceptowanego systemu zarządzania bezpieczeństwem oraz zdolności spełniania przez niego wymagań bezpieczeństwa. Certyfikat bezpieczeństwa wydaje w Polsce Prezes Urzędu Transportu Kolejowego.
Jednolity certyfikat bezpieczeństwa
Również w zakresie uzyskiwania certyfikatów bezpieczeństwa zmianie ulegną przepisy ustawy o transporcie kolejowym. Są one konsekwencją obowiązującej już dyrektywy 2016/798 w sprawie bezpieczeństwa kolei. Zgodnie z motywem 20 dyrektywy, aby zapewnić wysoki poziom bezpieczeństwa kolei i równe warunki dla wszystkich przedsiębiorstw kolejowych, powinny one podlegać tym samym wymogom w zakresie bezpieczeństwa. Aby uzyskać dostęp do infrastruktury kolejowej, przedsiębiorstwo kolejowe powinno posiadać certyfikat bezpieczeństwa. Certyfikat bezpieczeństwa powinien zawierać potwierdzenie ustanowienia przez przedsiębiorstwo kolejowe systemu zarządzania bezpieczeństwem i jego zdolności do spełnienia odpowiednich norm oraz przepisów bezpieczeństwa dla danego obszaru działalności.
Z powyższego wynika, że zasadniczo podejście do certyfikatu bezpieczeństwa nie ulegnie zmianie. Jednakże, w przypadku gdy dany przewoźnik będzie prowadził działalność w co najmniej dwóch państwach członkowskich UE, wówczas certyfikat bezpieczeństwa powinien być wydany przez Agencję Kolejową Unii Europejskiej. W toku tego procesu krajowe organy bezpieczeństwa, czyli w Polsce Prezes Urzędu Transportu Kolejowego, zostaną zaangażowane do oceny, czy wymagania wynikające z krajowych przepisów zostały spełnione.
Przepisy ww. dyrektywy są jednak w tym zakresie dość ogólne. Choć zmianie nie ulegnie okres, na jaki jest wydawany certyfikat bezpieczeństwa (pięć lat), to należy mieć na uwadze, że odmienna będzie procedura jego wydawania.
Pod koniec maja 2018 r. zostało opublikowane rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2018/763 ustanawiające praktyczne zasady wydawania jednolitych certyfikatów bezpieczeństwa przedsiębiorstwom kolejowym na podstawie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/798 oraz uchylające rozporządzenie Komisji (WE) nr 653/2007.
Przedmiotowe rozporządzenie wyjaśnia pewne wątpliwości dotyczące uzyskania jednolitego certyfikatu bezpieczeństwa. W pierwszej kolejności należy mieć jednak na uwadze fakt, że rozporządzenie wykonawcze stosuje się bezpośrednio i nie wymaga wdrożenia do krajowego porządku prawnego.
Przywołane rozporządzenie jest adresowane do Europejskiej Agencji Kolejowej, krajowego organu bezpieczeństwa (w Polsce – Prezesa UTK) oraz wnioskodawców, czyli przewoźników kolejowych. Jednym z podstawowych obowiązków Agencji Kolejowej UE będzie opublikowanie w każdym języku urzędowym instrukcji dla wnioskodawców, która będzie opisywała proces uzyskania jednolitego certyfikatu bezpieczeństwa.
Jeżeli chodzi o wnioskodawców, to ich obowiązki będą sprowadzały się przede wszystkim do złożenia wniosku odpowiadającego wymaganiom ww. rozporządzenia. Wniosek powinien zawierać w szczególności informację, czy będzie to nowy certyfikat, czy przedłużenie, rodzaj wykonywanego transportu, planowany termin rozpoczęcia działalności, dane kontaktowe. Do wniosku należy dołączyć opis systemu zarządzania bezpieczeństwem, udokumentowanie zgodności z technicznymi specyfikacjami interoperacyjności „Ruch kolejowy”.
Procedura zmierzająca do wydania jednolitego certyfikatu bezpieczeństwa polega na wykonaniu wstępnej weryfikacji. Jest to sprawdzenie, czy zostały spełnione wszystkie warunki formalne wniosku. Następnie przeprowadzana będzie ocena szczegółowa wniosku. Ma ona polegać na precyzyjnym zweryfikowaniu wymagań stawianych w zakresie zapewnienia przez przewoźnika kolejowego, że zachowane będą wymagania systemu zarządzania bezpieczeństwem.
