W przypadku zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów kosztu w tej części, w jakiej płatność dotycząca transakcji określonej w art. 22 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej została dokonana bez pośrednictwa rachunku płatniczego, podatnicy prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą:
I. zmniejszają koszty uzyskania przychodów albo
II. w przypadku braku możliwości zmniejszenia kosztów uzyskania przychodów – zwiększają przychody • w miesiącu, w którym została dokonana płatność bez pośrednictwa rachunku płatniczego.
3. Przepisy ust. 1 i 2 stosuje się odpowiednio w przypadku:
I. nabycia lub wytworzenia środków trwałych albo nabycia wartości niematerialnych i prawnych;
II. dokonania płatności: a. po likwidacji pozarolniczej działalności gospodarczej, b. po zmianie formy opodatkowania na zryczałtowaną formę opodatkowania określoną w ustawie o zryczałtowanym podatku dochodowym albo w ustawie z dnia 24 sierpnia 2006 r. o podatku tonażowym – z tym że zmniejszenie kosztów uzyskania przychodów lub zwiększenie przychodów następuje za rok podatkowy, w którym nastąpiła likwidacja tej działalności, albo za rok podatkowy poprzedzający rok podatkowy, w którym nastąpiła zmiana formy opodatkowania.” Konsekwentnie analogiczne zmiany limitu transakcji gotówkowych wprowadzono względem podatników podatku dochodowego od osób prawnych, gdzie ustawodawca wprowadził identyczny tekst w art. 15d ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz.U. z 2014, poz. 851 – stan prawny na rok 2017).
Należy stwierdzić, iż mechanizm obniżenia limitu transakcji gotówkowych w obrocie gospodarczym po siedmiu miesiącach obowiązywania nie tylko pozwala organom podatkowym na wyłączenie z kosztów podatkowych wszelkich płatności dokonywanych z naruszeniem dyspozycji art. 22 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, ale wręcz zachęca do szukania tego rodzaju „przeoczeń” przedsiębiorców. Z takim zjawiskiem i z takimi rozstrzygnięciami Fiskusa można się spotkać coraz częściej! Tak więc „straszak” stał się całkiem sprawnym narzędziem eliminowania z kosztów uzyskania przychodów wydatków opłaconych gotówką.
Poprzez wprowadzenie do przepisu art. 22 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej słów, cyt: „ … bez względu na liczbę wynikających z niej płatności…” powstały problemy interpretacyjne w zakresie, co to jest pojedyncza transakcja, a jak podejść, gdy jest kilka różnych transakcji i kilka płatności? Problem dotyczy np. podmiotów stale współpracujących ze sobą w zakresie kilku powtarzalnych czynności czy dostaw. Zwrócić więc trzeba uwagę na poprawne opisywanie transakcji, ale też na ich umiejętne definiowanie. Nie wystarczy napisać usługa czy dostawa.
Trzeba pamiętać, że organy skarbowe mogą uznać, iż kolejne płatności dotyczą jednej transakcji, co w konsekwencji doprowadzi do wyłączenia z kosztów, a tym samym do powstania zaległości podatkowej. Zwrócić trzeba uwagę, iż znowelizowane w tym zakresie przepisy ustaw o podatku dochodowym (dot. PIT i CIT) posługują się pojęciem „płatności”, wynikającej z transakcji. Analiza słownika wykazuje, że sformułowanie to obejmuje wyłącznie wskazany w nich sposób regulowania zobowiązania, tj. poprzez dokonywanie zapłaty czyli zapłatę w pieniądzu. W wyniku wielu zapytań Ministerstwo Finansów poinformowało, że przepisy te nie mają zastosowania do innych form regulowania (wygasania) zobowiązań, które nie mają charakteru płatności i nie są związane z rachunkiem płatniczym. Do takich nie „pieniężnych” form uregulowania zobowiązań zaliczamy – kompensatę (potrącenie), i wymianę barterową. W przypadku regulowania płatności za pomocą instrumentów płatniczych, związanych z rachunkami płatniczymi, takimi jak m.in. karty płatnicze, jak również płatności dokonywanych poprzez systemy pośredniczące w płatnościach, takie jak PayPal, PayU itp., będzie spełniony wymóg dokonania ich za pośrednictwem rachunku płatniczego, bowiem nie mamy tu do czynienia z obrotem gotówkowym. Obowiązujące od stycznia 2017 r. zmiany na co dzień prowadzą do zwiększenia dochodów budżetu państwa, nie tylko z dodatkowych przypisów w danym podatku dochodowym (CIT, PIT), ale także poprzez nakładanie kar i grzywien z Kodeksu karnego skarbowego.
