Charakterystyka kosztów i przychodów w kolejowych przewozach pasażerskich

Analiza poniższego wykresu wskazuje jednoznacznie, że bardzo trudne, a praktyce często niemożliwe jest uzyskanie zrównania kosztów i przychodów dla przewozów aglomeracyjnych i regionalnych. Jak opisuje Zajfert, przewoźnik może dążyć do ograniczania deficytu poprzez podwyżki cen biletów. Jednakże podniesienie ceny biletu do poziomu, który w teorii miałby pokryć koszty przeciętne, nie przyniesie pożądanego rezultatu. Powodem tego stanu rzeczy jest możliwość skorzystania przez pasażera z alternatywnych środków transportu (transport indywidualny – samochód, rower oraz komunikacji autobusowej). Wraz ze wzrostem cen biletów rośnie prawdopodobieństwo utraty części podróżnych w ramach realizowanej linii komunikacyjnej.
Cechą wspólną łączącą wszystkich przewoźników w transporcie kolejowym jest maksymalizacja zysku. Jednym z możliwych sposobów na wybór określonej działalności w transporcie kolejowym jest porównanie rzędu wielkości osiąganych przychodów przez podmioty o ugruntowanej pozycji na rynku. Zajfert porównuje przychód z uruchomienia jednego pociągu w ramach jednego z rodzajów przewozów (pasażerskie, towarowe) (wykres 2). Jednym z założeń tego porównania jest przyjęcie pełnego wykorzystania jego ładowności (przewozy towarowe), całkowitego napełnienia (przewozy pasażerskie) oraz uśrednienie parametrów technicznych pojazdów.
Analiza wskazuje dość jednoznacznie, że pod kątem możliwych do uzyskania przychodów, te generowane przez pociągi towarowe są blisko trzykrotnie większe, aniżeli te uzyskiwane przez dalekobieżne pociągi pasażerskie.
Powodów takiego stanu rzeczy upatruje się w braku możliwości ekstrapolacji faktycznej liczby podróżnych w ramach konkretnego przejazdu. W efekcie utrudnia to planowanie przychodów i zwiększa ryzyko finansowe. Nieprzypadkowo więc zatem w modelu „konkurencji o rynek” poszczególni operatorzy transportu rozliczani są zwykle z wykonanej pracy przewozowej, a nie z liczby przewiezionych pasażerów. Jeszcze inną przewagą przewozów towarowych nad pasażerskimi w transporcie kolejowym jest kwestia ponoszenia bieżących kosztów utrzymania wagonów, które w przewozach towarowych nie mają, co do zasady, miejsca. Z drugiej strony należy wskazać, że kolejowe przewozy pasażerskie cechują się niższymi kosztami dostępu energii i niższymi stawkami opłat za dostęp do infrastruktury.