Łukasiewicz – Instytut Pojazdów Szynowych „TABOR” z Poznania obchodzi w tym roku swoje 75-lecie. Rocznica stała się okazją
do rozmowy z jego dyrektorem dr. inż. Maciejem Andrzejewskim o przeszłości i przyszłości jednostki, prowadzonych badaniach i certyfikacji pojazdów szynowych.
Wspaniały jubileusz Instytutu, to także piękna historia polskiej kolei. Można powiedzieć, że przez minione dziesięciolecia to specjaliści ze stolicy Wielkopolski przykładali ręce do większości pojazdów poruszających się po torach?
Używając nomenklatury kolejowej, odpowiadając na to pytanie, zejdę nieco na boczny tor. Mianowicie w obliczu tego, czego ostatnio doświadczyliśmy, czyli wielkiej straty dla Instytutu jaką jest śmierć jego wieloletniego (w latach 1996-2017) dyrektora śp. Włodzimierza Staweckiego, chciałbym skupić się zasadniczo na osobach, a nie bezpośrednio na technice i innych osiągnieciach kadry Instytutu na przestrzeni mijających właśnie 75 lat.
Sięgając wstecz wiemy dobrze, że branżę dotykało okresowo wiele trudności. Był między innymi czas silnej reorganizacji na polskiej kolei, co mocno destabilizowało rynek usług i to co nas najbardziej interesowało – sektor producentów taboru szynowego.
Dzięki dużemu zaangażowaniu moich poprzedników, obecnie pracujących jeszcze w Instytucie dwóch dyrektorów (panowie Jerzy Żałopa i Ryszard Szerbart) oraz zmarłego śp. Włodzimierza Staweckiego, nie dość, że udało się przetrwać trudne chwile, to jeszcze opracować i wdrożyć dojrzałe rozwiązania konstrukcyjne dotyczące pojazdów szynowych oraz szynowo-drogowych, a także rozwinąć wiele nowych kompetencji naszej Jednostki. Mam tu na myśli przede wszystkim uprawnienia naszego Laboratorium Badań Pojazdów Szynowych oraz Ośrodka Certyfikacji Wyrobów, których efektywna działalność jest kluczowa w dobie aktualnie trwającego prosperity, jeśli idzie o modernizację taboru oraz wdrażanie nowych konstrukcji. Oczywiście „chwilowo” dotykają nas wszystkich skutki pandemii COVID-19. Liczę jednak, że szybko uda się nadrobić pewne przesunięcie czasowe w kontraktach, jakie jest odnotowywane.
Odnosząc się do wątku uczestnictwa w procesach rozwoju konstrukcyjnego taboru szynowego pragnę zasygnalizować istotną rolę naszych 8 zakładów, których pracownicy wykonują wiodące w naszym Instytucie prace badawczo-rozwojowe. Dużym wysiłkiem kadry z pionu wsparcia udaje się zapewnić by ich działalność dokonywała się bez większych zakłóceń.
Nie mam wątpliwości, że dzięki dużemu doświadczeniu naszych pracowników osiągnęliśmy i utrzymujemy ugruntowaną pozycję na rynku. Dodam, że część naszych specjalistów nabywało wiedzę w renomowanych ośrodkach zagranicznych. Młodsi mają się teraz od kogo uczyć. Jako osobę odpowiedzialną za Instytut cieszy mnie, że współpraca międzypokoleniowa przebiega pomyślnie.
Przechodząc do aktualnej działalności Łukasiewicz – IPS „TABOR” nie sposób nie zacząć od gratulacji. Europejska Agencja Kolejowa (ERA) wpisała w ostatnim czasie Instytut (jako jednostkę notyfikowaną oraz akredytowaną jednostkę inspekcyjną) do ERADIS – bazy danych dotyczącej interoperacyjności i bezpieczeństwa kolejowego w Unii Europejskiej.
potwierdzenie słuszności działań podejmowanych w kierunku doskonalenia kompetencji. Poprzez Ośrodek Certyfikacji Wyrobów oraz Laboratorium jako jednostka notyfikowana (NoBo 1940) oraz jednostka uprawniona zgodnie z rozporządzeniem w sprawie interoperacyjności kolei, posiadamy akredytowane systemy jakości oparte o normy PN EN 17065 (certyfikacja), PN EN 17020 (inspekcja), PN EN 17025 (laboratorium). Akredytacje są podstawą do utrzymywania autoryzacji Urzędu Transportu Kolejowego (w ramach transportu kolejowego) oraz Transportowego Dozoru Technicznego (w ramach transportu miejskiego – tramwaje). Jako Jednostka uprawniona Instytut posiada możliwość homologacji pojazdów niezgodnych z TSI.
Działalność w ww. obszarach powoduje konieczność uczestnictwa w gremiach międzynarodowych (jak NB – Rail) oraz krajowych (jak SIRTS) w celu bieżącej aktualizacji wymagań, uzyskiwania interpretacji urzędów i innych organów europejskich oraz krajowych. Pociąga to za sobą konieczność ustawicznego doskonalenia systemu jakości w celu utrzymania go na najwyższym europejskim poziomie oraz ustawicznego podnoszenia kompetencji personelu poprzez szkolenia wewnętrzne i zewnętrzne. Istotnym elementem utrzymania wysokich kompetencji są audyty Polskiego Centrum Akredytacji oraz audyty wewnętrzne, do których wymagane jest odpowiednie przygotowanie Instytutu polegające na przeglądach dokumentacji, przeglądach systemu zarządzania jakością, spotkań Rady ds. systemów zarządzania itp. Zmieniające się ustawicznie przepisy prawa i normy wymuszają konieczność odpowiedniego dostosowania procedur, na podstawie których prowadzona jest działalność badawcza i certyfikacyjna. To niezwykle ważne z punktu widzenia zagwarantowania bezpieczeństwa i komfortu jazdy pasażerów.
Od 1 kwietnia 2019 r. Instytut Pojazdów Szynowych „TABOR” wszedł w strukturę Sieci Badawczej Łukasiewicz. W jaki sposób ten nowy brand przełożył się na działalność Instytutu? Czy można już mówić o efektach w postaci nowych projektów realizowanych wspólnie ze sferą biznesu?
Włączenie naszego Instytutu do Sieci Badawczej Łukasiewicz powoduje synergię, wynikającą ze sposobności interdyscyplinarnych działań. Możliwość skorzystania z kompetencji ponad 4500 naukowców i infrastruktury badawczej dostępnej w całej Sieci, wzmacnia naszą ofertę dla biznesu.
Jako poważny gracz w sferze badań i rozwoju zamierzamy podtrzymywać dobry kontakt z przemysłem, a w szczególności z branżą producentów taboru szynowego. Wysiłkiem naszej kadry stale pielęgnujemy „wywalczone” przez lata ścisłe relacje z przedstawicielami firm z ww. branży.
W wyniku rekrutacji kolejnych zdolnych pracowników poszerzamy swoje kompetencje we wspomnianym obszarze B+R. Efektem tego są inicjowane nowe przedsięwzięcia projektowe, które mają się kończyć kolejnymi wdrożeniami myśli technicznej do praktyki gospodarczej, co do tej pory było naszą domeną. Nadmienię, że cechujemy się wysokim wskaźnikiem prac B+R w odniesieniu do całości naszych rocznych przychodów. Dziękuję w tym miejscu wszystkim, którzy nam zaufali.
Realia rynku sprawiają, że nie można myśleć o przyszłości przedsiębiorstwa bez prac badawczo-rozwojowych. Na co mogą liczyć firmy działające w sektorze kolejowym, które chciałyby skorzystać z oferty Łukasiewicz – IPS „TABOR”?
Odpowiedź na to pytanie uzupełni moje wcześniejsze słowa. Otóż do podstawowych obszarów naszej działalności należą różnej skali projekty B+R+I realizowane wspólnie z przedsiębiorstwami, począwszy od MŚP aż po przedsiębiorstwa bardzo duże. Często przedmiotowe projekty cechują się wysokim poziomem innowacyjności i oryginalnymi funkcjonalnościami prezentowanych rozwiązań, co przekłada się na możliwość uzyskania dofinansowania z różnego rodzaju instytucji pośredniczących, w tym z Narodowego Centrum Badań i Rozwoju.
Rozwój konstrukcji pojazdów szynowych nie byłby możliwy bez badań. Nasze Laboratorium oferuje szereg testów, w tym badania wytrzymałości statycznej i zmęczeniowej konstrukcji i elementów, badania odkształceń geometrycznych konstrukcji, badania zakłóceń generowanych przez tabor do sieci trakcyjnej i oddziaływania na obwody torowe, badania pól magnetycznych w środowisku kolejowym. Należą do nich również obliczenia konstrukcji nośnych i przepływów za pomocą MES, a także obliczenia symulacyjne pojazdów w ruchu. W ramach Laboratorium Badań Środowiskowych dokonujemy m.in. oceny właściwości zapalnych, akustycznych oraz toksyczności spalin.
Jak wiadomo uwieńczeniem procesu dopuszczania pojazdów do eksploatacji jest ocena zgodności z wymaganiami. Na koncie naszego Ośrodka Certyfikacji Wyrobów jest już kilkaset wydanych certyfikatów i zainteresowanie tym obszarem działalności naszego Instytutu stale rośnie.
Nadmienię w tym miejscu, że możliwości zapoznania się z naszą ofertą jest wiele. Oprócz tradycyjnych narzędzi komunikacji hołdujemy zasadzie bezpośredniego kontaktu osobistego. Na tej kanwie jesteśmy otwarci na wszelkiego rodzaju spotkania merytoryczne, związane z poszukiwaniem nowatorskich rozwiązań dla branży kolejowej, w której przychodzi nam z ochotą działać. Rozwijamy projekt śniadań z biznesem, których celem jest lepsze wzajemne poznanie, a przede wszystkim wsłuchiwanie się w aktualne potrzeby firm i problemy natury inżynierskiej do rozwiązania. Ponadto mieliśmy już okazję wspólnie zorganizować warsztaty w naszym Instytucie dla członków Polskiej Izby Producentów Urządzeń i Usług na Rzecz Kolei. Z owocnych rozmów wyniknęły wnioski o kontynuacji tego rodzaju przedsięwzięć.
Zgodnie z przyjętą w Łukasiewiczu „metodyką” postępowania, jeśli przedsiębiorca szuka komplementarnej usługi może również rzucić wyzwanie za pośrednictwem formularza znajdującego się na stronie www.lukasiewicz.gov.pl. Model „rzucania wyzwań” funkcjonuje w Sieci Badawczej Łukasiewicz od 15 listopada 2019 r. i dzięki niemu można przedstawi przedsiębiorcy w ciągu 15 dni pomysł na rozwiązanie jego problemu technologicznego. Potencjał Łukasiewicza skupia się wokół takich obszarów badawczych, jak: zdrowie, inteligentna mobilność, transformacja cyfrowa oraz zrównoważona gospodarka i energia.
Instytut posiada bogate doświadczenie, jeśli chodzi o współpracę ze środowiskiem akademickim. Można powiedzieć o swoistej synergii i dobrej praktyce, które mogą być przykładem dla innych Instytutów badawczych w tej sferze?
Tak, należymy do grona instytutów badawczych, które mogą poszczycić się kilkudziesięcioletnią współpracą ze szkolnictwem wyższym. Myślę tu przede wszystkim o uczelniach technicznych. Z racji lokalizacji najbliższa jest nam Politechnika Poznańska, której nota bene jestem absolwentem. Współpraca z naukowcami z tej Uczelni trwa od ponad 20 lat.
Wśród efektywnych działań należy wymienić przede wszystkim wspólne projekty, w tym B+R, oraz wspólne publikacje naukowe. Pokłosiem różnego rodzaju praktyk i staży studenckich w naszym Instytucie jest to, że wielu ich uczestników staje się naszymi pracownikami. Rozwój kariery zawodowej jest możliwy m.in. w wyniku kontynuacji kształcenia na uczelniach w ramach studiów podyplomowych czy też w ramach szkół doktorskich. Historycznie na koncie współpracy z Politechniką Poznańską mamy kilkadziesiąt obronionych doktoratów. Obecnie otwartych jest kilkanaście przewodów doktorskich naszych pracowników, w tym przewidywane są dwa doktoraty wdrożeniowe.
Podpisane w lipcu br. porozumienie o współpracy Łukasiewicza z poznańską uczelnią techniczną otworzy drogę do większej liczby Wydziałów. Dobrą praktyką, o którą Pan Redaktor pytał, może być wzajemna wymiana kadr, nie tylko w ujęciu dydaktycznym, co teraz ma często miejsce. Chcemy to obecnie aktywnie wdrażać na płaszczyźnie projektów badawczo-rozwojowych. Ma to również miejsce w kontekście Rady naszego Instytutu, gdzie pośród szanowanych przedstawicieli biznesu jest również grono profesorskie o bogatym dorobku naukowym i organizacyjnym.
Na koniec muszę zapytać o plany Instytutu, może nie na kolejne 75 lat, ale na najbliższą przyszłość.
W ramach działalności Łukasiewicz – Instytutu Pojazdów Szynowych „TABOR” powołano zespół ds. problematyki transportowej. Ponieważ chcemy być bliżej ludzi, głównym zadaniem zespołu będą analizy uciążliwości środowiskowej i społecznej środków transportu oraz infrastruktury transportowej.
Z dotychczasowych badań, zarówno własnych, jak i renomowanych instytucji naukowych oraz badawczych, jednoznacznie wynika, że poziom wpływu transportu na środowisko naturalne zależy bezpośrednio od jego rodzaju. Obiecujący jest fakt, iż transport kolejowy, z którym jesteśmy naturalnie związani, wypada w tych badaniach najkorzystniej. Jest to dodatkowy impuls do jego promowania w budowaniu prośrodowiskowej świadomości społecznej oraz do ciągłego rozwijania i unowocześniania stosowanych środków transportu kolejowego w Polsce i na świecie.
Chcąc wykorzystać wieloletnie i bogate doświadczenie osób bezpośrednio i pośrednio związanych z naszym Instytutem, a tym samym z naszym zespołem, przygotowujemy m.in. oceny pomysłów na innowacyjne projekty transportowe, wykonujemy analizy opłacalności przedsięwzięć projektowych w zakresie transportu kolejowego oraz analizy merytoryczne i ekonomiczno-finansowe kontraktów na dostawę taboru szynowego, opracowywane dla instytucji kredytujących. Zespół ds. problematyki transportowej ma także wiele dodatkowych kompetencji. Są to m.in.: wykonywanie analiz strategicznych (SWOT, PESTEL, wielokryterialne i in.), przygotowywanie ocen, ekspertyz i opinii na zlecenie urzędów centralnych.
Skupiając się stricte na technice na najbliższy czas mamy nakreślone plany związane m.in. z rozwojem konstrukcji pojazdów dwunapędowych (hybrydowych) i dwudrogowych. Z uwagi na potrzeby w tym zakresie, istotna będzie intensyfikacja prac B+R związanych z efektywnością energetyczną i ekologiczną pojazdów szynowych. Wieloletnia współpraca z Politechniką Poznańską (Instytut Silników Spalinowych i Napędów) oraz dostęp do specjalistycznej i unikatowej aparatury typu PEMS (Portable Emission Measurement System) to nasza mocna strona. Dzięki takiemu wyposażeniu praktykę przedkładamy nad teorię. Opracowujemy testy oraz metodykę badań pojazdów kolejowych w warunkach RDE (Real Driving Emission), między innymi z zakresu ekojazdy.
Na koniec nie sposób nie wspomnieć o ważnej tematyce w kolejnictwie, jaką jest ostatnio zastosowanie wodoru. W tym zakresie kadra naszego Instytutu prowadzi prace analityczne i studialne nad rozwiązaniami napędu wodorowego w pojazdach szynowych w przodujących krajach na świecie. Ponadto realizuje prace koncepcyjne i założeniowe w zakresie bezpieczeństwa eksploatacji tego rodzaju pojazdów szynowych. Śledzi także procesy dotyczące prób i badań eksploatacyjnych pierwszych pojazdów w Europie napędzanych wodorem. Na tej podstawie Instytut zadeklarował aktywne uczestnictwo w opracowaniu wymagań – krajowych przepisów dopuszczenia pojazdów szynowych napędzanych wodorem do eksploatacji
